Door Prof. Drs. F.J. Meutstege

Definitie: de patella (knieschijf) is een zgn. sesambeen* in het kniegewricht. Hij zit in de pees van de grote dijspier, die middenvoor aan het scheenbeen trekt, en op die manier staan, lopen en springen mogelijk maakt.
Om ervoor te zorgen, dat de patella tijdens de belasting (staan, lopen) van het gewricht niet naar opzij van het bot (uiteinde van het dijbeen) afglijdt, vinden we aan de voorzijde van het dijbeen een groef (trochlea), waarin de aan de onderkant wat bolle knieschijf precies past.
Tijdens het bewegen van de knie glijdt de patella op en neer in deze groef. Aan de zijkanten wordt de patella in de groef gehouden door het gewrichtskapsel en door uitlopers van peesplaten

Wat is nu Patella Luxatie ** en wat is daarvan de betekenis voor de hond?
Wanneer tijdens het staan of lopen de patella luxeert (van z’n plaats schiet), heeft de hond geen kracht meer in het been om het gewicht te dragen: het zakt door z’n pootje, of durft er niet meer het volle gewicht op te zetten. Daardoor toont het dier een kreupelheid. Vaak zien we, dat hierbij de tenen naar binnen zijn gedraaid en tegelijkertijd de hak naar buiten.

Bij het optreden van patella luxaties zijn er twee situaties: de eerste zien we bij de opgroeiende pup – vaak nog in het nest – vanaf 4-6 weken; daar is de patella permanent van z’n plaats, en krijgt de pup geen kracht in de achterhand. In het verdere verloop zullen er vervormingen optreden van het dijbeen en het scheenbeen, alsook verkorting van de buigspieren, waardoor het onmogelijk kan worden het dier nog te behandelen.
De tweede situatie zien we meestal bij oudere pups of volwassen dieren: hier zit de patella in rust meestal wel op z’n plaats, maar schiet eraf zodra het pootje wordt belast of gedraaid bij lopen of spelen. Hier gaat de patella dus afwisselend in en uit de kom. Na verloop van tijd treedt daardoor “slijtage” op in het gewricht en dat leidt weer tot een chronische gewrichts-ontsteking.

Het probleem van de patella luxatie treedt bij meerdere rassen op en is, naar algemeen wordt aangenomen, een erfelijk probleem. Het is daarom zaak voor de fokkers, dieren met dit gebrek vroegtijdig te (doen) herkennen. Deze dieren behoren niet voor de fokkerij gebruikt te worden.

Het herkennen van dieren met een patella-probleem is soms voor een ervaren en oplettende eigenaar of fokker helemaal niet moeilijk, maar in andere gevallen hebben de dieren zich zo weten aan te passen aan hun handicap, dat alleen onderzoek door een deskundige dierenarts-orthopeed het probleem aan het licht kan brengen.
Dit is dus één reden voor een onderzoek van fokdieren en hun nakomelingen door deskundige: het opsporen van dieren met een daadwerkelijke luxatie.

De tweede reden voor een klinisch onderzoek door een deskundige is om vast te stellen of het mogelijk is om met een lichte zijwaartse druk de patella van z’n plaats te duwen, te luxeren. Dit betekent dan niet, dat de hond er last van heeft, maar wel dat de anatomie van het gewricht zo “los” is, dat de patella gemakkelijk van z’n plaats te duwen is. Dit noemen we een “luxabele patella”.

En wanneer we nu weten dat de anatomische vorm van het lichaam (het exterieur) voor het grootste deel erfelijk bepaald is, dan laat het zich verstaan, dat men bij de keuze van fokdieren erop moet letten niet twee dieren te combineren, waarbij de patella zo los ligt dat deze uit de groef te drukken, te luxeren is. Het risico ontstaat immers, dat er dan in de nakomelingen pups tevoorschijn komen, die een echt patella luxatie-probleem hebben.

Hoe verloopt het onderzoek op patella luxatie?
Honden met een minimum leeftijd van 1 jaar worden op vrijwillige basis door de eigenaar aangeboden voor onderzoek.

Methoden
De hond wordt zonder sedatie (verdoving) op een onderzoektafel onderzocht, nadat is gevraagd over eventuele klachten met lopen, nu of in het verleden, en het tatoeage- of chipnummer is gecontroleerd. (Videobeelden van dit onderzoek zijn door mij onder YouTube op het internet geplaatst: zoek naar trefwoord “aupatell”).

1. Onderzoek bij het staande dier:
De onderzoeker staat achter de hond en omvat met beide handen gelijktijdig de beide knieën zodanig, dat de duimen lateraal (dit is aan de buitenzijde) op de trochlea femoris geplaatst worden, en de vingers over de patella heen de mediale zijde (dit is de binnenkant) van de trochlea femoris palperen. Dit heeft de bedoeling om na te gaan of er een verbreding ter hoogte van de trochlea aanwezig is, die zou kunnen duiden op een chronische artrose, c.q. op een geluxeerde patella.
Vervolgens wordt, terwijl de knieën beide maximaal gestrekt worden, nagegaan of door druk vanaf lateraal, c.q. vanaf mediaal, de patella bij het staande dier te luxeren is naar mediaal, lateraal of in beide richtingen. De druk naar mediaal wordt uitgeoefend met de duim, die naar lateraal met de vingers.
Tevens wordt daarbij gelet op het voorkomen van crepitatie (dat is een ruw schurend gevoel) in het femoro-patellair gewricht.
Vervolgens wordt via de daarvoor geëigende handgrepen tijdens passieve buig- en strekbewegingen gecontroleerd of er pijn, crepitatie en/of habituele*** spontane patella luxaties optreden.

2. Onderzoek aan het liggende dier:
Bij het liggende dier wordt eerst opnieuw nagegaan of er tijdens buigen en strekken pijn, crepitatie of spontane luxaties voorkomen. Daarna wordt met één hand het spronggewricht omvat, waardoor rotatiebewegingen van het scheenbeen mogelijk worden. Door het scheenbeen te draaien wordt er via de kniepees getrokken aan de knieschijf: naar buiten bij exorotatie en naar binnen bij endorotatie.

In sommige gevallen zal hierbij de patella ‘spontaan’, dat wil zeggen  zonder zijwaartse druk, luxeren.
Vervolgens wordt opnieuw, ook weer bij het zoveel mogelijk ontspannen dier, gecontroleerd of door middel van gelijktijdige rotatie en druk de patella te luxeren is uit de trochlea femoris.

Criteria voor een normaal gewricht

1. Bij het staande dier mag tijdens passieve bewegingen**** geen pijn, crepitatie of spontane luxatie waargenomen worden.
2. Bij het staande dier mag de patella niet luxabel zijn.
3. Bij het liggende dier mag, noch tijdens de passieve bewegingen van buigen, strekken en rotatie, noch bij manuele druk de patella luxabel zijn.

De resultaten van het onderzoek worden in een “bevindingenformulier” genoteerd, dat in eigen archief (bij Meutstege) bewaard wordt voor intern gebruik: de resultaten worden gedetailleerd in code in een database ingevoerd. Aan de eigenaar wordt een “uitslagformulier” verstrekt.

* Een sesambeen is een verdikking - vrijwel altijd benig - in het verloop van een pees op een plaats waar deze pees voor zijn functie een (meestal zeer grote) druk uitoefent op het eronder liggende bot.

** Luxatie betekent: ontwrichting, uit de kom schieten (in dit geval uit de groef glijden). 

*** Habitueel betekent: zo nu en dan

**** dat zijn bewegingen die door de onderzoeker worden uitgeoefend